Napokon se netko dosjetio »hrpu kamenja« na brežuljku Mali Sveti Anđeo kraj Poreča sagledavati i kao nešto drugo, a ne običnu »hrpu kamenja«! Još prije nekoliko godina na duplerici »Glasa Istre« objavljena je poveća reportaža o jednoj od najvećih istarskih misterija – drevnom (i u današnjici gotovo potpuno zaboravljenom) arheološkom kompleksu Picugi-Mordele, u neposrednom zaleđu porečke Zelene Lagune. Tada sam, s mojim vodičem Marinom Baldinijem, na licu mjesta, a zatim i u novinama, razrađivao tezu o tamošnjem tholosu – nakupini uokrug postavljenih ogromnih, ali uspravnih kamenih blokova, nalik na puno poznatiji britanski Stonehenge – kao nebeskom opservatoriju drevnih stanovnika Istre. Podsjetimo, riječ je o tri niza pravilno »poslaganih« brežuljaka – Picugi su okomiti na liniju morske obale, dok su Mordele položene u nakošenom pravcu, skoro paralelne s obalom, ali zato pod oštrim kutom u odnosu na pravac Picuga.

Oba su niza, Valkarinsko polje među njima i još neki drugi brežuljci na tom području, arheološkim istraživanjima načeti još u austrougarsko doba, kada je otkopano više od tisuću grobova s nalazima što pripadaju kulturama Histra, Grka, Kelta i Etruščana. Nažalost, to su bila i posljednja ozbiljna odnosno detaljnija istraživanja na tom području. Mordele su, pojednostavljeno rečeno, »brončanodobno«, a Picugi »željeznodobno« nalazište. Mordele je nastanjivala još neimenovana kultura, a Picuge Histri. Tholos na Malom Svetom Anđelu, središnjem brežuljku niza Mordele, proučavao je šezdesetih godina prošlog stoljeća pokojni Ante Šonje i došao do spektakularnog otkrića o četiri tisuće godina starom žrtveniku u središtu kamenog kruga. No, poslije toga su i Picugi i Mordele mirovali, zarastali u draču, rubidu i zaborav. Jedino se penjački klub iz Poreča prozvao »Picugi«, i svaka im čast na tome.

Položaj brežuljaka nalikuje rasporedu gradnje egipatskih piramida

Osim objašnjenja što je zapravo bio taj kameni krug, je li po svojim svojstvima doista usporediv sa Stonehengeom, zanimljivo bi od stručnjaka bilo čuti i objašnjenje još jedne neobičnosti: položaj brežuljaka što ih čine nizovi Picugi i Mordele neobično nalikuje na raspored zvijezda u »pojasu« i »maču« sazviježđa Oriona, što je, a to je i dokazano, tipični raspored gradnje egipatskih piramida, ali i mnogih drugih drevnih kompleksa širom svijeta. Trebalo bi samo GPS-om točno odrediti koordinate svakog od tih šest brežuljaka, prenijeti položaj na topografsku kartu (nazivi tih brežuljaka nisu zapisani čak ni na vojnim specijalkama i teško ih je, zbog okolnog reljefa, na karti »napamet« identificirati) i usporediti s položajem zvijezda u Orionu prije četiri tisuće godina. To nije problem jer postoje kompjuterski programi koji daju raspored zvijezda kakav je bio, ili kakav će biti, u bilo kojoj zadanoj godini. Ako se tu pokaže makar i približan sklad, to bi mogla biti indicija da ti brežuljci nisu prirodni, nego ih je tadašnji čovjek »sagradio«, a u prilog tome ide i činjenica da su na Picugima očuvani i sasvim lijepo vidljivi nizovi kamenih stepenica izuzetno velikih blokova, kao kod stepenastih piramida tipičnih za drevne narode.

Dakle, dugogodišnje zanemarivanje ove istinske istarske izuzetnosti prekinuto je akcijom polaznika višnjanske Ljetne škole astronomije i njena voditelja Korada Korlevića. Mladi su astronomi počeli obavljati mjerenja koja bi napokon trebala pokazati čemu je to uspravljeno i u krug postavljeno kamenje služilo. Mjerenja će biti opsežna i dugotrajna, jer treba provjeriti ima li odnos položaja i veličine kamenja (i to onog koje je »preživjelo« do danas, jer su neki blokovi srušeni i otkotrljani niz brijeg) veze s položajima Sunca, Mjeseca, zvijezda ili svime pomalo, pa će više puta u godini trebati biti »u pravo vrijeme na pravom mjestu« ne bi li se doživjeli prizori nalik na one znane snimke prodiranja prvih solsticijskih zraka kroz šupljine Stonehengea.

Maklavun kraj Rovinja stariji od 4.000 godina

Iza ovih proučavanja stoji i posebna grana astronomije, arheoastronomija, teorija o astronomskim praksama drevnih naroda, načinom na koji su proučavali zvijezde i mislili o njima, te građevinama orijentiranim prema nebeskim tijelima. Te građevine neki zovu »paleozvjezdarnice«, a u Istri ima više takvih objekata, i poznatih i nepoznatih. Pretpostavlja se da je Maklavun kraj Rovinja također jedan takav opservatorij, stariji od 4.000 godina (iako izgleda potpuno drukčije nego ovaj porečki), a posljednjih je tjedana ovaj objekt postao medijski zanimljiv jer mu se sasvim primakla eksploatacijska zona jednog »sasvim legalnog« kamenoloma. Sličan kameni krug nalazi se i na Rtu Kamenjak, ali je oštećen višedesetljetnim vojnim vježbama gađanja. Nekoliko ih ima i u okolici Pule, pa u šumama i okolici Pazina, a poznato nalazište Monkodonja vjerojatno bi lakše privuklo sponzore istraživanja kad bismo ga, zasluženo, reklamirali kao »istarski Machu Picchu« ako Malom Svetom Anđelu rezerviramo, opet zasluženu, titulu »istarskog Stonehengea«.

Za originalni Stonehenge kaže se da »ima više od 3.500 godina«, dalje se stručnjaci ne usuđuju procjenjivati, a barem dva istarska slična objekta već su verificirana na »barem 4.000 godina«. Vidi li netko u tim činjenicama marketinški potencijal? Zasad, nažalost, ne. U travnju ove godine mediji su objavili da je »drevni opservatorij Kokino u blizini Kumanova u Makedoniji otkriven prije nepune tri godine, a star 3.800 godina«. NASA ga je po važnosti svrstala odmah poslije svjetskih atrakcija Abu Simbel u Egiptu, Stonehenge u Engleskoj i Angkor Vat u Kambodži, a o turističkoj eksploataciji tog mjesta zajedničke planove pokrenuli su makedonska i japanska vlada.

Da su Stonehenge i deseci drugih sličnih spomenika u Velikoj Britaniji, Irskoj i zapadnoj Francuskoj odlično iskorišteni turistički resurs, svima je poznato, no kod nas tek treba razviti svijest o vrijednosti ovih spomenika, zatim ih detaljno proučiti i (ili istovremeno) uključiti u turistički biznis.

Ne može se reći da naša domaća, i laička i znanstvena »javnost« ne znaju za takva mjesta u Istri, iz znanstvenih publikacija neke osnovne zanimljivosti o njima procure i u informativne odnosno zabavne medije, ali da se iz tog »resursa« ništa ne »izvlači«, tome bi se začudio i mnogi inozemni laik, ne samo stručnjak. Zato treba čestitati Koradu Korleviću i njegovoj ekipi jer je iz čistog entuzijazma i radoznalosti pokrenuo posao radi kojeg se »vani« osnivaju instituti i pokreću međunarodne ekspedicije.

Davor ŠIŠOVIĆ

Da su Stonehenge i deseci drugih sličnih spomenika u Velikoj Britaniji, Irskoj i zapadnoj Francuskoj odlično iskorišteni turistički resurs, svima je poznato, no kod nas tek treba razviti svijest o vrijednosti ovih spomenika, a zatim ih detaljno proučiti i uključiti u turistički biznis